Terapia poznawczo - behawioralna

jest terapią mającą strukturę, ograniczoną w czasie i zorientowaną na cel metodą leczenia, która może skutecznie pomagać dzieciom, młodzieży i dorosłym

Jakie są rodzaje (nurty) terapii poznawczo-behawioralnej?

Terapia poznawczo-behawioralna przeszła w ciągu lat ewolucję, od terapii behawioralnej, poprzez poznawczą, do form terapii określanych obecnie mianem „trzeciej fali”. Stąd też takie wiele rodzajów terapii w obrębie jednej dużej grupy jaka jest TPB. TPB dzielimy na nutry, bądź fale:

I Fala czyli terapia behawioralna:

Terapia behawioralna jest oparta na koncepcji i procesach uczenia się, opisanych w behawiorystycznym modelu psychicznego funkcjonowania człowieka. Zgodnie z tym modelem jednostka uczy się zachowań nieprzystosowawczych na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji. Zachowania, w tym dysfunkcjonalne (czyli niekorzystne dla jednostki i/lub otoczenia), są pochodną wzajemnych oddziaływań między wzmocnieniami i specyficznymi reakcjami na określone sytuacje bodźcowe. Do modyfikacji lub eliminacji niepożądanego zachowania można więc również wykorzystać procesy uczenia się i ich reguły. Do około 11-12 roku życia, ze wzgledu na to, ze dzieci nie maja w wystarczającym stopniu wykształconych procesów poznawczych, w terapiii korzystamy głównie z tego nurtu.

II Fala czyli terapia poznawczo behawioralna:

U podstaw tego nurtu leży założenie, że poprzez zmianę błędnego, rodzącego cierpienie sposobu myślenia można uzyskać zmianę nastroju i zachowania. Czyli, każdy może się nauczyć myśleć o sobie, świecie, innych ludziach w sposób bardziej sprzyjający jego codziennemu funkcjonowaniu.  

III Fala:

 W ramach tzw. III fali psychoterapii poznawczo-behawioralnej, rozwijającej się od lat 90. XX wyróżnia się m.in.

  • terapię akceptacji i zaangażowania (ACT, acceptance and committment therapy)

  • terapie skoncentrowaną na współczuciu (CFT, compassion focused therapy) (część badaczy nie włącza tego nurtu do III fali TPB) 

  • terapię dialektyczno-behawioralną (DBT, dialectical behavior therapy)

  • system psychoterapii oparty na analizie behawioralnej i poznawczej (CBASP, cognitive behavioral analysis system of psychotherapy)

  • psychoterapię oparta na analizie funkcjonalnej (FAP, functional analytic psychotherapy)

  • integracyjnę terapia behawioralna par (IBCT, integrative behavioral couple therapy),

  • terapię poznawcza oparta na uważności (MBCT, mindfulness based cognitive therapy for depression)

  • terapię schematów (TS, schema therapy) (część badaczy nie włącza terapii schematów do III fali TPB) 

Czym różni się terapia poznawczo behawioralna od innych nutrów terapeutycznych?

W przeciwieństwie od innych nurtów terapii zajmuje się głównie teraźniejszością, a nie przeszłością. Wychodzi z założenia, że każda trudna emocja i wynikające z tej emocji nieodpowiednie zachowanie da się zmienić, nawet jeżeli zachowania te są mocno utrwalone i trwają wiele lat.

Jaki jest cel terapii poznawczo behawioralnej?

Celem terapii poznawczo behawioralnej jest zmiana negatywnych, destrukcyjnych zachowań i myślenia dziecka lub adolescenta poprzez zastąpienie ich bardziej konstruktywnymi. Panuje pogląd, że za pomocą terapii możemy całkowicie pozbyć się negatywnych myśli i trudnych emocji. Jest to nieprawda. Celem terapii jest uelastycznienie sposobu myślenia, stworzenie dodatkowych opcji rozumowania dzięki to którym, dojdzie do ilościowej i jakościowej zmiany w odczuwanych przez pacjenta emocjach, co w rezultacie doprowadzi do zmiany wzorców zachowania.

Ile trwa proces terapeutyczny?

Terapia poznawczo-behawioralna jest zwykle terapią krótkoterminową. Na ogół intesnywny proces terapeutyczny, w którym spotykamy się raz na tydzień, trwa kilka miesięcy. Po osiągnięcıu celów terapeutycznych, spotykamy się rzadziej, najpierw raz na 2-3 tygodnie, a potem w zależności od potrzeb pacjenta co miesiąc lub co dwa miesiące, potem nawet rzadziej. Schemat spotkań ustalany jest indywidualnie w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia problemu zgłaszanego przez pacjenta i jego opiekunów.  

Czym różni się terapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży od terapii dorosłych?

Założenia teoretyczne TPB dorosłych, nastolatków i dzieci są takie same. Niemniej jednak psychoterapeuta, który pracuje z osobami poniżej osiemnastego roku życia i młodymi dorosłymi musi zmierzyć się z dodatkowymi kwestiami i wykazać się bardzo dużą elastycznością, tak aby dostosować techniki terapeutyczne odpowiednio do wieku i poziomu emocjonalnego pacjenta.

W przypadku terapii dzieci i młodzieży:

  • Konieczne włączenie jest w proces terapii dorosłych opiekunów (rodziców, dziadków, nauczycieli), którzy stają się niejako koterapeutami (współterapeutami). Jeśli w procesie terapeutycznym mamy dziecko poniżej 11-12 roku życia, to wtedy rodzic jest nieodzownym ogniwem w terapii.

  • Zwłaszcza u dzieci poniżej 11-12 roku życia, dużo większe jest znaczenie metod behawioralnych. Jest to w tym wieku konieczne, gdyż dzieci w tym okresie nie mają jeszcze na tyle ukształtowanych procesów poznawczych, aby pracowac specjalnie do tego przeznaczonymi technikami. Co to oznacza w praktyce? Dzieci w tym wieku mają problem z identyfikacja i werbalizacją myśli, które sa odpowiedzialne za pojawianie się emocji. No a przecież z tych emocji wynikają zachowania, które leżą u podstaw diagnozy. 

  • Terapeuta musi też zmierzyć się z procesem diagnostycznym, w którym konieczne jest uzględnienie problemów typowych dla tych konkretnych faz rozwojowych.

  • Terapeuta musi być gotowy do tego, aby w elastyczny i kreatywny sposób modyfikować techniki terapeutyczne i dostosowywać je do wieku, temperamentu, zainteresowań, upodobań i potrzeb dziecka 

W jakich zaburzeniach u dzieci i młodzieży terapia poznawczo-behawioralna pomaga?

  • Lęk separacyjny 

  • Mutyzm selektywny

  • Fobia swoista (na przykład strach przed pobieraniem krwi czy strach przed zwierzętami/owadami)

  • Fobia społeczna i jej forma czyli lęk przed egzaminami

  • Zaburzenie lękowe uogólnione

  • Ataki paniki

  • Agorafobia

  • Zaburzenia depresyjne

  • Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw)

  • Zespół stresu pourazowego

  • Ostra reakcja na stres

  • Zaburzenia adaptacyjne

  • Zaburzenia jedzenia takie jak jadłowstręt psychiczny (anoreksja) czy żarłoczność psychiczna (bulimia)

  • Zaburzenia komunikacji (jąkanie się)

  • Zaburzenie z deficytem uwagi i nadaktywnością (ADHD)

  • Zaburzenia wydalania jak moczenie się i zanieczyszczanie się kałem

  • Zaburzenia niszczycielskie, kontroli impulsów i zachowania jak zaburzenia opozycyjno-buntownicze i zaburzenia zachowania

  • Zaburzenia związane z używaniem substancjami i uzależnienia od subtancji i od technologii

  • Zaburzenia związane ze snem

Od jakiego wieku mozemy stosować terapię poznawczo behawioralną?

Wszytsko zalezy od zaburzenia z jakim zgłasza się do nas pacjent i od tego w jakim stopniu jest już rozwojowo gotowy do tego, aby pracowac nie tylko technikami behawioralnymi, ale również poznawczymi. Tak naprawde, terapię opartą na technikach behawioralnych, w którą aktywnie włączamy rodzica, można już stosować u dzieci nawet 1,5- 2 letnich. Oczywiście nie ma wtedy mowy o stosowaniu technik poznawczych. 

Czy terapia poznawczo behawioralna jest skuteczna?

W przypadku wielu zaburzeń TPB jest formą terapii rekomendowanej. Często terapia poznawczo behawioralna zalecana jest także jako forma leczenia wspomagającego przy farmakoterapii, czyli leczeniu lekami. Wyniki niektórych badań wskazują na to, że jej skuteczność jest porównywalna, bądź w przypadku pewnych zaburzeń długoterminowo, nawet przewyższa skuteczność farmakoterapii. W wielu zaburzeniach psychicznych osiągnięcia TPB są naukowo udowodnione, stosowane techniki oparte na dowodach, a efekty terapii są widoczne.